vrijdag 1 augustus 2025

Hebben planten een bewustzijn?

 

Om die vraag te beantwoorden moet je de menselijke betekening van bewustzijn loslaten. Hebben honden een bewustzijn? Hebben paarden een bewustzijn? Aangezien wij mensen deze dieren vaak een zekere intelligentie toedichten vinden wij zulke vragen best relevant. Maar de fout die wij maken, wij als evenbeeld van de schepper, is dat wij ons als maat der dingen zien. Met welk recht?!

Terug naar de planten. Even voor de duidelijkheid: bomen zijn ook planten.
Al rond 2015 leerde de Duitse boswachter Peter Wohlleben ons wat hij in zijn revier ontdekte. Bomen communiceren met elkaar en met organismen in de bodem ( de mycorrhiza schimmels) over het delen van voeding en bedreigingen. Bomen registreren wat er in hun omgeving gebeurt. Het verschil met dieren is, dat planten gebonden zijn aan de plek waarin hun wortels groeien, terwijl dieren ook kunnen vluchten. Planten hebben daarvoor een eigen strategie ontwikkeld.

Dit inzicht heeft wetenschappers in verschillende landen uitgedaagd om te onderzoeken of planten ook een bewustzijn hebben. Niet in de menselijke betekenis, want daar is een centraal zenuwstelsel of brein voor nodig. Dat hebben planten dus niet. Toch blijken planten in staat om te leren, te onthouden en te communiceren. Zowel met soortgenoten als met andere organismen.
Dat begint al met zaden. Een zaadje landt ergens op een plek waar het zou moeten kiemen. Maar of dat gaat gebeuren hangt van veel factoren af. De plek moet voldoende vochtig zijn en de juiste zuurgraad hebben. De temperatuur moet kloppen. Meestal heeft de plant ook schimmels nodig om zich te kunnen ontwikkelen. Alles moet kloppen, anders ontkiemt het niet. Een zaadje moet dus al die factoren registreren.

Met soortgenoten. Bij bedreigingen gaan er signalen naar soortgenoten over de aard en ernst van de bedreiging. Soortgenoten reageren dan met de aanmaak van extra concentratie plantengif en bladeren worden taaier, zodat vraat onaantrekkelijk wordt. Soms zelfs dodelijk. Ook kunnen planten voeding met soortgenoten delen, als het even niet zo goed gaat. Peter Wohlleben beschrijft in een van zijn boeken, hoe hij ontdekte dat de stobbe van een gevelde beuk na 20 jaar nog door omstanders in leven wordt gehouden. Canadese wetenschappers hebben ontdekt hoe moederbomen hun zaailingen van voeding voorzien, zolang ze nog te weinig licht ontvangen voor optimale fotosynthese. Hierbij maken bomen gebruik van feromonen via de bladeren en het netwerk van bodemschimmels. Ook maken bomen direct contact met buren via wortelknopen. Er zijn zelfs studies die aantonen dat bomen daarvoor ook gebruikmaken van elektromechanische straling - laagfrequente radiosignalen.

Andere organismen. De feromonen die bomen afscheiden worden ook begrepen door (roof)insecten, die te hulp schieten zodra zich een plaag voordoet. Planten bedrijven ruilhandel met de mycorrhiza schimmels. De schimmels leveren dan water en mineraalzouten via de wortelpunten en krijgen in ruil daarvoor een deel van de suikers die middels fotosynthese ontstaan. De planten gebruiken de schimmelnetwerken ook om met soortgenoten te communiceren. Dit wordt dan ook het wood wide web genoemd.

Als je planten ziet als een levensvorm en niet als een decorstuk, en de mens als de maat der dingen los laat, zie je inderdaad dat planten een zekere vorm van intelligentie vertonen. Of er dan ook sprake is van een bewustzijn, is een vraag die nog niet eenduidig beantwoord is. Maar op de universiteit van Murcia wordt daar nu onderzoek naar gedaan. Filosoof/onderzoeker Paco Calvo ziet daar steeds meer bewijs voor. Maar...planten leven langzaam en misschien is dat een drempel als we bewustzijn en intelligentie van planten willen begrijpen.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn - Gratis voor donateurs van Stichting Groen Weert. (www.groenweert.nl).
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons.

woensdag 16 juli 2025

Waarom sterven er medio juli zoveel hommels?

Hommels op passieflora
Eind juni, begin juli zien we heel veel hommels op straat liggen. Velen zijn al dood. Wat is er aan de hand?

Vooral onder lindebomen zie je vaak hommels op de grond liggen. Dat is heel verklaarbaar. Linde ruikt heerlijk en is bij hommels favoriet. Ze vliegen er massaal op af. Dat kan ertoe leiden dat er voor al die bezoekers te weinig nectar is en dan kunnen de vermoeide hommels niet meer verder, ze vallen uit zwakte op straat. Sommige sterven kort daarna. Ook op andere plekken liggen vaak dode of stervende hommels op straat door gebrek aan voedsel, of omdat de voedselbronnen te ver van elkaar af liggen om met een lege maag te overbruggen.

Hoe kun je helpen? 

Je kunt de dieren suikerwater aanbieden. Maar haal ze dan eerst weg bij de lindeboom. Want als ze weer bijkomen en de lindebloesem ruiken, zullen ze direct terug vliegen en dan los je natuurlijk niets op.
Neem ze mee en laat ze met wat suikerwater bijkomen. Zorg er ook voor dat er in de directe omgeving andere bloemen staan met voldoende nectar. Een vlinderstruik is ideaal, daar zijn hommels ook gek op. Ook al is de vlinderstruik een (woekerende) exoot, hij voldoet als voedselplant voor insecten zoals bijen/hommels uitstekend.

Het is sowieso verstandig om in tuinen en op balkons bloemrijke planten te zetten. Door de intensieve landbouw en verstening in de bewoonde gebieden is er voor insecten een te laag voedselaanbod om te overleven. Dat heeft al tot massasterfte geleid: Duitse onderzoekers hebben vastgesteld dat de massa aan vliegende insecten de laatste 10-15 jaar met liefst 96% is afgenomen. Kijk maar naar de voorruit van je auto na een lange (vakantie)rit, dan weet je genoeg. Dit heeft ook gevolgen voor het overleven van insecteneters, zoals vogels, maar ook de voedselproductie voor mensen en boerderijdieren.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn - Gratis voor donateurs van Stichting Groen Weert. (www.groenweert.nl).
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons.

zondag 6 juli 2025

Echte kaas maken zonder (koe)melk komt dichterbij

 

Graphic: Pixabay
Waarom zou je zo graag vega-kaas willen maken? Niet alleen om de vegetarische gemeenschap te plezieren, maar ook om een milieu/klimaatprobleem te tackelen. Om een kilo kaas te maken komt er 24 kilo CO2 vrij. OK, dat is nog altijd veel minder dan de 100 kilo CO2 voor 1 kilo rundvlees, maar de wetenschappers streven naar 0 kilo. Bovendien moet vega-kaas ook echt kaas zijn, alleen zonder daarvoor echte melk te gebruiken.

Met de huidige methode lukt het niet om kaas en yoghurt te maken die ook echt zo smaakt. Het probleem zit hem in de onvermogen om caseïne-enzymen te fosforyleren (fosfaten toevoegen). Maar dat gaat veranderen.

Deense wetenschappers zijn erin geslaagd om een bepaald type ecoly bacterie wel caseïne met de gewenste fosfaten te laten produceren. Dit gaat dan om één type, één smaak. Er zijn natuurlijk meer koeienrassen die melk leveren, maar ook geiten en schapen, allemaal verschillende smaken.  Daar is nog wat werk aan te doen, maar die ene oplossing wordt alvast opgeschaald. Ook dat is een leerproces. Het helpt misschien om die 'namaakkaas' sneller in de winkels te krijgen. Dan doen we eindelijk iets voor al die zielige kalfjes.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn - Gratis voor donateurs van Stichting Groen Weert. (www.groenweert.nl).
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons.

zaterdag 24 mei 2025

Serieus? Hebben planten ook oren?

 

Ook in deze BLOG is het onderwerp al eerder aan de orde geweest: planten blijken 'intelligenter' dan we altijd dachten. Ze reageren op de wisseling tussen licht en donker, ruiken de feromonen in de lucht, onderhandelen met schimmels, communiceren met elkaar en nu is ook nog ontdekt dat ze horen welke insecten in de buurt zijn.

Een groep wetenschappers van de Universiteit van Turijn ontdekte dat planten reageren op het geluid van insecten. Denk aan de snelle beweging van vleugels, dat wij mensen als zoemen waarnemen. Samen met onderzoekers uit Spanje en Australië werd dit verschijnsel nader onderzocht, in de hoop een methode te vinden om bestuivers beter te kunnen bestuderen. Dat zou een mooie aanvulling zijn op de kennis over geuren (feromonen) als communicatiemiddel tussen insecten en planten.

Om dit fenomeen te testen speelden ze bij leeuwenbekjes het geluid af van een bijensoort die op leeuwenbek gespecialiseerd is (namelijk van slakkenhuisbijen). Zij keken dan goed hoe de bloemen van de leeuwenbek veranderden. Telkens al het geluid werd afgespeeld, werd er meer nectar geproduceerd. Er werd tevens een verhoogde genexpressie geregistreerd, die de aanmaak van nectar regelt.

Zo nauw is in de natuur alles met alles verweven. In dit voorbeeld: als de slakkenhuisbijen verdwijnen zullen ook de leeuwenbekplanten uitsterven. Dit delicate evenwicht van de biodiversiteit moet goed beschermd worden anders kan de wereld zoals wij die kennen als een kaartenhuis in elkaar storten. Of zoals de beroemde fysicus Albert Einstein het ooit zei: Als de bijen uitsterven verdwijnt ook de menselijke beschaving.

Het uitgebreide verhaal vind je hier: https://scientias.nl/planten-kunnen-bijen-horen-aankomen-en-dan-proberen-ze-het-hen-naar-de-zin-te-maken/

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn - Gratis voor donateurs van Stichting Groen Weert. (www.groenweert.nl).
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons.

vrijdag 25 april 2025

Wat zijn nu echt de oorzaken van teruggang van insecten?

Foto: Pixabay
 Wereldwijd zien we een significantie afname van het aantal insecten. Daarbij kijken onderzoekers vaak vooral naar de zogenaamde charismatische insecten, zoals bijen en vlinders. Maar dat is slechts een fractie van wat de insectenwereld inhoudt. En die wereld is ingestort: alleen in Europa is er een geschatte teruggang van 80%-90% van alle insectensoorten. Een groep wetenschappers van een Amerikaanse universiteit besloot om eens uit te zoeken hoe het precies zit en startte een metastudie.

Je kent het wel, je bent met de auto op weg naar je vakantieadres in zuidelijk Europa en die hele rit blijft je voorruit opvallend schoon. Mensen van mijn generatie kunnen zich herinneren dat je tijdens zo'n reis geregeld je voorruit moest schoonmaken. Er waren zelfs mensen die daarvan een verdienmodel maakten: stop je bij een verkeerslicht, dan wordt (ongevraagd) je voorruit schoongemaakt en wee als je niets betaalde. Maar die scenes zijn verleden tijd en dat lijkt comfortabel, maar is in werkelijkheid een bedreiging voor het welzijn van mensen en heel veel andere levende wezens op Aarde, ook wel biodiversiteit genoemd.

Er is alle reden om ons zorgen te maken

Qua oorzaak wordt vaak, overal ter wereld, naar de landbouw gewezen en dat is niet geheel onterecht. Maar de onderzoekers vonden meer oorzaken. Denk aan klimaatverandering, verkeer, luchtvervuiling, verstedelijking en bepaalde hobbies zoals bijenhouders.
Veel onderzoeken richten zich op vliegende insecten en het klopt dat juist hier als eerste de alarmbellen afgingen. In 2017 werd een teruggang van 75% gerapporteerd bij vliegende insecten. Onder de grond is de schade niet minder, maar ja, uit het oog uit het hart.  Een groot deel van die boven- en ondergrondse insecten dragen bij aan de voedselvoorziening. Langs directe weg als bestuivers en indirect als predatoren van plaaginsecten of opruimers van dood materiaal. Onder de grond hebben veel insecten een belangrijke rol in het vruchtbaar en gezond houden van de bodem.

Dat staat allemaal onder druk. Dat is een directe bedreiging van de voedselzekerheid op onze planeet.
En er zijn geen signalen dat hierin verbetering komt. Sterker, met meer dan 500 geïdentificeerde bedreigingen van de insectenwereld lijkt het probleem alleen maar groter te worden. Moeten we ons zorgen maken? Het milieu zal steeds meer vervuilen en de voedsel wordt schaarser en duurder. Dus JA, er is alle reden om ons zorgen te maken.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn - Gratis voor donateurs van Stichting Groen Weert. (www.groenweert.nl).
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons. 

dinsdag 25 februari 2025

Soldatenvliegen winnen op alle fronten

Pixabay: Zwarte soldatenvlieg
 De zwarte soldatenvlieg is slechts een paar millimeter groot, maar hij biedt indrukwekkende mogelijkheden. En dan doelen we vooral op de larven van deze Hermetia Illucens. Dit beestje is een belangrijke bron van eiwitten en vetzuren en kan op termijn zelfs de rol van vleesvervanger op zich nemen. Nu is hij vooral een aantrekkelijke bron voor veevoer. 
De larven van de soldatenvlieg bevatten voor 60% aan eiwitten, terwijl dat bij rundvlees ongeveer 50% is. Bovendien komt bij de productie van rundvlees 250 keer zoveel CO2 vrij, dan bij insecteneiwit. Niet zo duurzaam, dus. Insecten zijn voor het eiwit in dier- en mensenvoeding dus veel duurzamer. Nog afgezien van het dierenleed dat vaak gepaard gaat met de reguliere veehouderij.

Duurzaam alternatief voor boeren en de natuur

Onderzoekers in Oregon hebben gegokt op de zwarte soldatenvlieg, ...en gewonnen.  Want nu blijkt de dit kleine insect nog meer in zijn mars te hebben. Daar hebben vooral de landbouwers profijt van. De larven zijn indrukwekkende afvalverwerkers. En dan gaat het vooral om afval en reststromen van de voedselproductieketen. Wat overblijft (frass genoemd) is een uitermate voedselrijke meststof. Anders dan bij de inzet van kunstmest, zorgt frass voor een verrijking van de bodemstructuur. Zodoende komt deze mest ook ten goede aan al die micro-organismen, die voor een gezonde, vruchtbare bodem zorgen. Een bodem die planten niet alleen productiever maakt, maar ook weerbaarder. Voor landbouwers betekent dit een hogere opbrengst tegen lagere kosten. Voor de natuur betekent dit, dat de deur wordt opengezet naar een grotere biodiversiteit.

Dat deze innovatie uit Amerika komt mag niet verbazen. Daar is kunstmest bijna onbetaalbaar geworden en snakken landbouwers naar een goedkoper en duurzamer alternatief. Met soldatenvlieg-farms kan aan die behoefte worden voldaan. Met afval de larven vetmesten, hun uitscheidingen als mest gebruiken en de beestjes zelf gebruiken voor de productie van veevoer en vleesvervangers voor mensen. Het kan zelfs een duurzame grondstof zijn voor huisdierenvoeding.
De zwarte soldatenvlieg overwint op meerdere fronten.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn - Gratis voor donateurs van Stichting Groen Weert. (www.groenweert.nl).
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons. 

zaterdag 25 januari 2025

Planten blijken eerder luistervinken dan babbelkousen

 Het inmiddels wel algemeen aanvaard, dat planten elkaar helpen om bedreigingen te weerstaan. Ook weten we welke mycorrhiza (symbiotische schimmels) daarbij een grote rol spelen. Lang werd verondersteld dat bedreigde planten alarmstoffen afscheiden, die via de schimmeldraden met andere planten gedeeld werden. Onderzoekers van de Universiteiten van Oxfort en Vrije universiteit Amsterdam wilden daar iets dieper op inzomen en ontdekten dat de waarheid een beetje 'sneaky' is.

Als een plant wordt aangevallen door een planteneter (herbivoor) of een ziekte, schakelt meteen een afweermechanisme in. Er is geen ruimte voor afwachten of gokken. Planten zullen daardoor een verandering laten zien in de feromonen die ze via hun bladeren afscheiden. Tegelijk gaan er signaalstoffen via de wortels naar de schimmels die met de wortelpunten verbonden zijn. Langs deze weg verspreidt het alarm zich in een netwerk van met elkaar verbonden schimmeldraden, ook wel het Wood Wide Web genoemd. Planten gokken niet, ze reageren via genetisch bepaalde routes.

De bedenkingen van de wetenschappers waren, dat planten in de evolutie zich niet hebben ontwikkeld om bedreigingen actief te delen. Dat is niet logisch. Planten leven in onderlinge concurrentie om het licht en dan geef je andere planten geen voorrang, zeker niet als je zelf kwetsbaar bent. Ieder wezen zal z'n eigen belang verdedigen, planten zouden dat dus ook moeten doen.

Planten luisteren stiekem naar de signalen van hun concurrenten

 Voor de andere planten is het dan een voordeel, dat de aangevallen plant zijn reactie niet kan tegenhouden of maskeren. Het is een reflex. Zo'n verandering in de chemie blijft echter niet onopgemerkt. De andere planten luisteren stiekem mee en dat doen ze waarschijnlijk via de mycorrhiza. Ook via de bladeren vangen ze veranderingen in de samenstelling van feromonen op. Op deze signalen stemmen de planten hun eigen verdediging af. Ze bereiden zich voor op een mogelijke aanval en dat is te meten aan de verhoging van plantenafweerstoffen.

Nu zou het kunnen dat de bodemschimmels daar een actievere rol in spelen. Zij hebben er namelijk belang bij dat alle met hun netwerk verbonden planten gezond blijven. De concurrentiestrijd van de planten zou de vitaliteit van hun netwerk kunnen verstoren. Schimmels zijn tenslotte voor de koolstoffen afhankelijk van de fotosynthese van planten, waarvoor zij in ruil stikstof en fosfaten leveren. Hoe die onderlinge afhankelijkheid precies zit en wie daarin een leidende rol speelt, is nog onderwerp van aanvullende onderzoek.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn - Gratis voor donateurs van Stichting Groen Weert. (www.groenweert.nl).
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons. 

Zie ook https://groenenwelzijn.blogspot.com/2025/05/serieus-hebben-planten-ook-oren.html