zondag 25 september 2016

Waarden en normen in groene wijken

Bij het bouwen van nieuwe woonwijken hanteren gemeenten en woningbouwcorporaties bepaalde wettelijke normen en waarden. Die bepalen dan het woonvolume van de woningen, de breedte van de stoep en de hoeveelheid parkeerruimte. En qua duurzaamheid ligt de focus op energieverbruik. Vaak is, of was, er geen aandacht voor het groen in de wijken. Dat is een maatschappelijke waarde en die stelt dat er 75m2 per woning aan groen beschikbaar moet zijn, en wel in de directe omgeving van die woningen. Voor een flatgebouw met honderd woningen is dat dus een redelijk park.

In de jaren '60 en '70 werden vaak 'tuindorpen' aangelegd. Woningen in een parkachtige omgeving om de mentale en fysieke gezondheid van de arbeidersklasse te bevorderen. Vandaag voldoen die oude woningen niet meer aan de eisen en wordt er gerenoveerd. Net als bij de aanleg van nieuwe wijken wordt het groen drastisch verminderd. Want voor de openbare ruimte, dus ook voor het openbaar groen, kun je geen huur vragen. Dat zijn 'nutteloze' vierkante meters en dat moet je in het huidige economische model zoveel mogelijk beperken.

Te veel stenen, te weinig groen, te weinig speelruimte voor kinderen. Jongeren zoeken zelf een oplossing, vaak met overlast tot gevolg.

Het gevolg is dat deze wijken snel tot achterstandswijken evolueren: verpaupering, overlast, criminaliteit en sociale onveiligheid. In zulke wijken beleven bewoners weinig woonplezier. Dit is niet duurzaam.

Geef kinderen de ruimte om hun fantasie en energie in kwijt te kunnen.

Groen brengt rust en structuur in de wijk. Dat geeft meer woonplezier, meer sociale cohesie en meer animo om de eigen wijk netjes te houden. Dit is wat de bewoners willen: meer ruimte voor sport en spel, meer groen en mooie bomen.

Om te voldoen aan de maatschappelijke waarden van het groen en bij te dragen aan minder (over)last door klimaatverandering is een goede verdeling van het groen belangrijk. Binnen de stad zijn kleinschalige parken nodig van ongeveer 1 ha. die op 300-400 meter afstand van elkaar liggen, onderling verbonden door straatbomen. Die parkjes dienen een mix te zijn van bomen en struiken, perkplanten en gazon. Bomen en struiken fungeren als koelelementen en luchtfilters. perkplanten brengen kleur in het geheel en de gazons nodigen uit tot sport en spel.
Hierdoor worden ook de gevolgen van hittestress en wateroverlast door klimaatverandering beperkt. Zo is openbaar groen ook optimaal beschikbaar, volgens de normen. Zowel kinderen als volwassenen vinden hier ontspanning en sociale contacten. Dat bevordert de mentale en fysieke gezondheid van de bewoners. Komt dat bekend voor? Oh ja, die gedachte lag in de jaren '60 en '70 aan de basis bij de ontwikkeling van de tuindorpen. Niets nieuws onder de zon.

Het tij keert

Goed nieuws. Er zit verandering in de lucht. Steeds meer gemeenten en woningcorporaties gaan investeren in meer groen in de wijken. Mensen vragen erom. Stadsbewoners willen niet alleen méér openbaar groen binnen de bebouwde kom, maar ook méér toegankelijke natuur (bossen) aan de rand van de steden. 

Naar aanleiding van Prinsjesdag werd kinderen gevraagd hoe zij de begroting zouden opstellen, wat zij belangrijk vinden. De uitslag is opmerkelijk: 1. Defensie, 2. Natuur.
Nu investeren in veiligheid en natuur geeft deze generatie waar zij behoefte aan heeft tegen de tijd dat zij zelf volwassen is. Niet wachten. Nu handelen. 

Ook binnen de wijken en wijkraden heerst steeds meer de instelling van: "Kom niet aan ons groen!" De bewoners voelen perfect aan wat de maatschappelijke waarden van het groen zijn. Zij verzetten zich tegen plannen die verarming van dat groen inhouden. Uitkijken op gras en beton maakt een mens niet gelukkig. Kijk naar wat de kinderen willen, meer geld voor:
  1. Veiligheid.
  2. Natuur.
Investeren in (meer) groen maakt wonen in de wijken duurzamer. Het betaalt zichzelf terug door verlaging van de kosten voor zorg en watermanagement. Maar er zijn ook economische baten. Daarover later.
Groen loont.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn
Abonneer je op de nieuwsbrief: http://eepurl.com/bRSGNP
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons.

maandag 19 september 2016

De baten van groen

In 2011 en 2012 voerden de Bomenstichting, De Groene Stad en andere belangenorganisaties campagne onder de titel Groen Loont. Met deze campagne wilden deze organisaties bestuurders en gewone burgers duidelijk maken dat het vergroenen van steden en dorpen op maatschappelijk en economisch vlak baten oplevert. Baten in de vorm van besparingen en inkomsten. De provincie Limburg heeft dit begrepen en stelt een fonds voor dit doel ter beschikking aan de gemeenten.
Ter ondersteuning van deze campagne werd een poster uitgegeven, waarvan je hieronder een stuk ziet afgedrukt en een boekje.

Fragment uit de poster Groen Loont
De komende artikelen behandelen onderwerpen uit dat boekje Groen Loont. Voor de liefhebbers is het boekje ook te downloaden via de website van de Bomenstichting. In deze blog beschrijf ik niet alle onderwerpen. Kijk voor meer informatie en inspiratie op de website van De Groene Stad.
Vandaag een inleiding op de artikelen die je de komende weken hier zult aantreffen.

Wat levert het op?

In deze blog heb ik al eerder een lans gebroken voor de maatschappelijke baten die het groen in steden te bieden heeft. Ook heb ik daarbij gewezen op de tool van het Ministerie van Economische Zaken om die baten te bereken: www.teebstad.nl
Vrijwel iedereen beseft welke maatschappelijke waarde bomen, struiken en perkplanten hebben. Merk op dat in dit lijstje gras niet wordt vermeld. Deels is dat niet terecht, want goed onderhouden gazons stimuleren tot sport en spel en andere sociale activiteiten. Daar staat tegenover dat gras op het vlak van ecologie, biodiversiteit en watermanagement weinig waarde toevoegt. Niettemin kan gras in een evenwichtig opgebouwd park niet ontbreken.

Telkens blijkt dat velen niet beseffen wat de economische waarde van het groen in de steden, de dorpen en de bedrijfsterreinen is. Over dit laatste onderwerp verschijnt binnenkort een boek bij de internationale uitgeverij van zakelijke boeken, www.bookboon.com

We behandelen hier alleen de baten van het openbaar groen Hierbij is tevens sprake van economische waarden in de vorm van besparingen en kansen voor ondernemers, opbrengsten dus. In het boek Groen Loont worden al deze waarden beschreven en met cijfers ondersteund.

Denk aan de inzet van bomen, struiken en planten als oplossing voor een betere luchtkwaliteit, tegengaan van verloedering van wijken en bevorderen van sociale veiligheid en van gezond bewegen. Maar ook in de strijd tegen overmatig medicijngebruik, hittestress en wateroverlast, waar we met de opwarming van het klimaat steeds vaker mee te maken krijgen.

Het openbaar groen is vooral een zaak van de gemeenten. Daar hebben volksvertegenwoordigers en bestuurders vaak te weinig aandacht voor de economische kansen die groen biedt. Daar hanteert men dus een budget voor de openbare ruimte, waarvan een deel gebruikt wordt voor het openbaar groen. Zo is het een kostenpost, terwijl iedere ondernemer weet, dat zaken die geld opleveren beter als investering gezien worden. De baten van het openbaar groen raken aan verschillende vlakken en dat is binnen gemeenten moeilijk te verdelen. Investeringen in groen leveren baten op het gebied van waterbeheer, sport, recreatie en welzijn, volksgezondheid, verkeer, klimaat en energie, bouwen en wonen, financiën en belastingen. Daarnaast levert openbaar groen kansen en baten voor groen-aannemers en hoveniers, bouwbedrijven, zorgverleners, horeca-ondernemers, boomkwekers, en adviseurs als klimatologen, stedenbouwkundigen en (landschaps)architecten.

Alleen al voor de gezondheidszorg levert het verantwoord inzetten van openbaar groen een kostenbesparing op van enkele miljarden Euro's. Zeker als dit ook in ziekenhuizen en zorgcentra wordt doorgevoerd. Het zou voor ziektekostenverzekeraars een goede investering zijn als zij de aanleg van parken in stedelijk gebied en planten in ziekenhuizen zouden sponsoren. Uit onderzoek blijkt dat er nog behoefte is aan vele hectaren extra parken in de steden en toegankelijke bossen rondom de steden.

Nu is het zo dat investeringen in natuurlijke componenten, zoals openbaar groen, zelden binnen 1 of 2 jaar rendement opleveren.(*) Daar gaan meerdere jaren overheen. Het is dan ook een investering in de gezondheid, welzijn en veiligheid van de komende generaties.
In een periode dat voor het eerst in de geschiedenis de komende generatie een lagere levensverwachting heeft dan de ouders, is investeren in meer openbaar groen eigenlijk een morele plicht. 

(*) Een uitzondering is de vergroening van de werkplek. Dat levert binnen enkele weken al een hogere arbeidsproductiviteit op en op de iets langere termijn draagt het bij aan verlaging van het ziekteverzuim.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn
Abonneer je op de nieuwsbrief: http://eepurl.com/bRSGNP
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons.

vrijdag 2 september 2016

Wat kun je doen tegen hitte in de steden?

In 2012 publiceerde het UCAM, een samenwerkingsverband met onder andere Wageningen Universiteit, KNMI en het ingenieursbureau Witteveen+Bos het rapport Wijkgerichte beoordeling van hitte in de stad. Hierin wordt aangegeven dat het probleem met stedelijke hitte wel breed onderkend wordt, maar het heeft bij de bestuurlijke macht geen prioriteit. Bovendien wordt de complexiteit van het probleem onderschat. Dat is jammer want de kortdurende hittegolven hebben een grote invloed op de gezondheid van ouderen en zwakken in de samenleving en op de productiviteit van de rest van de bevolking.

Schema uit het UCAM eindrapport, het Urban Heat Island effect.
Op zeer warme zomerdagen zullen ouderen en zwakke mensen een groter beroep doen op de gezondheidszorg. Bovendien stijgt de sterfte tijdens die dagen. In 2003 telden we in Europa tijdens een hittegolf 45.000 meer sterfgevallen dan gebruikelijk.
De mensen met een betere gezondheid zullen tijdens extreem warme dagen in een lagere versnelling schakelen. Dit leidt dan tot een lagere productiviteit. Daar staat tegenover dat mensen verkoeling zoeken, wat dan weer kansen voor ondernemers oplevert.
In de steden wonen meer mensen dichter op elkaar dan in de buitengebied. Als er dan iets mis gaat, treft het meteen méér mensen. Niets doen aan verstedelijkt gebied kost de gemeenschap geld.

Groen tegen hitte

Deze blog heet niet voor niets "Groen en Welzijn". We kijken dus even naar de hoofdstukken van het UCAM rapport, waarin de invloed van groen beschreven wordt. Er wordt trouwens ook aandacht besteed aan de blauwe factor, want ook van oppervlaktewater gaat een koelend effect uit.

In de onderzoeken is alleen gekeken van de invloed van gras in de wijken. Hier blijkt dat gras een marginaal effect heeft. Alleen als gras tijdens extreme hitte goed nat wordt gehouden, is het verkoelende effect merkbaar. Vooral verdamping zorgt voor een verkoeling van de directe omgeving.

Het effect van bomen is wat gecompliceerder en daardoor moeilijker te berekenen. Algemeen wordt erkent dat bomen een groter verkoelend effect hebben dan gras. Dat komt doordat bomen gemakkelijker aan voldoende water kunnen komen voor verdamping. Overigens verschilt dit per leeftijd van de boom, standplaats en boomsoort. Daarnaast is het oppervlak aan groen, waar de verdamping plaatsvindt, bij bomen veel groter dan bij gras. Maar ook dit verschilt per boomsoort, standplaats en de leeftijd van de bomen. Hoe ouder een boom, hoe groter zijn kroon, hoe meer hij bijdraagt aan verkoeling van zijn omgeving. Tenslotte speelt ook de schaduw onder bomen een rol bij verkoeling, al is dit zeer plaatselijk. Ook hier speelt, hoe ouder (groter) de boom, hoe meer profijt je er van hebt.

In het rapport wordt ook een lans gebroken voor de aanleg van groene daken. Hoe meer stedelijk oppervlak je kunt vergroenen, hoe minder de hitte accumuleert in beton en asfalt.

Groene filters
Tijdens extreme hitte laat zich het effect van vervuilende gassen en stof in het milieu sterker gelden. Het leidt tot vorming van ozon en smog. Daarom is het belangrijk dat deze vervuiling zoveel mogelijk uit de lucht gefilterd wordt. Dat is in het algemeen belangrijk, maar tijdens hittegolven maakt luchtvervuiling het probleem alleen maar erger. 

Door de juiste bomen op de juiste plekken in de steden te planten wordt een groot deel van de luchtvervuiling weggefilterd. Ook groene daken en gevelbeplanting kunnen hieraan bijdragen. Vooral klimop heeft in die zin een sterke reputatie.

Het probleem met hitte en luchtvervuiling is niet overal in de stad hetzelfde. Het UCAM rapport pleit dan ook voor een wijkgerichte aanpak. Toegegeven, zo'n aanpak maakt het voor een gemeente niet goedkoper. Daar staat tegenover dat er op de daarop volgende 10-30 jaar veel meer dan gebruikelijk bespaard kan worden op kosten voor welzijn en gezondheid. Bovendien levert al dat groen ook de nodige maatschappelijke baten op andere gebieden. Die baten zijn vaak niet op voorhand exact te bereken in klinkende Euro's. Dat is een handicap bij het plannen van groen in de openbare ruimte. Maar een tool als TEEB-stad kan de gemeentelijke beleidsmakers een redelijke indicatie geven van de maatschappelijke baten van groen (en blauw).

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn
Abonneer je op de nieuwsbrief: http://eepurl.com/bRSGNP
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons.