Hoe belangrijk zijn bomen voor andere soorten?

Bomen bieden voedsel, rust- en broedplaatsen aan talloze dieren. Daarnaast zijn ook verschillende planten en micro-organismen in hun voortbestaan afhankelijk van bomen. Vaak is er een relatie met één boomsoort, wat deze microwereld erg kwetsbaar maakt. De voorbeelden zijn eindeloos en daarom beperk ik me in dit artikel tot eiken en hun relaties. Ik laat me daarbij inspireren door de Nederlandse oecologische FLORA, wilde planten en hun relaties. Een uit zes boeken bestaand werk, dat ik u zeker kan aanbevelen.

Talloze dieren en andere wezens leven van en op bomen.

Om te beginnen een juridische kanttekening. Het feit dat bomen voedsel, rust- en broedplaatsen bieden aan talloze dieren, betekent dat zulke bomen wettelijk beschermd zijn. Als zo'n relatie bestaat, mag de betreffende boom niet gekapt worden. Sterker, er mogen geen verstorende activiteiten plaatsvinden. Tenzij de veiligheid expliciet in gevaar is.

Laten we als eerste een 'eikenbewoner' nemen, die we kunnen missen als kiespijn, dan hebben we dat al vast gehad: de eikenprocessierups. Dit is een zogenaamde invasieve soort, die ons land ging bewonen als gevolg van de klimaatverandering. Helaas worden veel kosten gemaakt om dit diertje te bestrijden, zodat z'n hinderlijke brandharen onze gezondheid niet, of zo min mogelijk belasten. Helaas, omdat we de bestrijding niet meer aan de natuur zelf kunnen overlaten. Door het gebruik van insecticiden hebben wij mensen namelijk de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups uitgeroeid. Het goede nieuws is, dat zich inmiddels een schimmeltje ontwikkelt dat deze rups ook wel lust.

Wat maakt eiken voor andere wezens zo belangrijk als voedselplant en leefgebied?  Zoals bij alle bomen bieden de wortels levensvoorwaarden voor talrijke insecten en schimmels, het bodemleven. Daarnaast zijn de schors, de bladeren en de vruchten belangrijke voedselbronnen. De stam en de takkenstructuur op hun beurt bieden een beschermde plek om te rusten en om nesten te bouwen.
Welke soorten profiteren hiervan?

De boom als mini-biotoop

De schors van eiken is ruw en voedselarm. Dat geeft overlevingskansen aan korstmossen. Zeker als de boom in een omgeving met schone lucht staat. Zo vormen korstmossen een indicator voor de mate van luchtvervuiling. Op eiken groeien verschillende soorten korstmossen.

Een heel leger van zwammen is van eiken afhankelijk, en de eik op zijn beurt profiteert van hun aanwezigheid. Dat zijn vooral soorten uit de families van amenieten, melkzammen en ridderzwammen. Door verzuring worden deze zwammen bedreigd, vooral op arme zandgronden. Dat is dan weer nadelig voor de eiken zelf, waarvan alarmerend veel bomen afsterven. Medio 2016 zien bosbeheerders zo'n 40% van de eiken op de zandgronden dood gaan.
Dit is dan weer een kans voor parasieten als de felrode biefstukzam en de doolhofzwam. In de natuur is de één zijn dood, de ander zijn brood. Dode bomen zijn ook voedsel voor talrijke insecten. En waar veel insecten leven is voedsel voor vogels en diverse zoogdieren. Er gaat in de natuur niets verloren.

Mede door de klimaatverandering zien we hier ook de eikenmeeldauw, die de bladeren en twijgen aantast. Bladeren sterven vroegtijdig af en twijgen verhouten niet, zodat ze in de winter bevriezen. Deze meeldauw staat echter op het menu van het 22-stippelig lieveheersbeestje.

Andere insecten leggen eitjes in de bladeren of takjes. Dat zijn onder andere galwespen, die de bekende gallen veroorzaken. En dan zijn er weer wespen die leven van de larven in die gallen.

De groene eikenbladroller is een vlindertje dat eveneens van eiken leeft. Hij gebruikt het eikenblad niet alleen als veilige verblijfplaats, maar smult er ook van. Soms vormen ze een plaag en vreten ze complete eikenbossen kaal. Maar dat is dan ook weer feest voor sluipwespen en insectenetende vogels.

Als bomen worden aangevreten verspreiden ze feromonen, waarmee ze andere bomen alarmeren. Die reageren dan door hun soortspecifieke afweerstoffen aan te maken. (Bij eiken zijn dat vooral tannines.) Zo zijn er bijvoorbeeld methyl-verbindingen die tevens chemische aanwijzingen bevatten van de 'boosdoener'. Daarmee roepen de bomen de hulp in van roofinsecten, die de schadelijke insecten op het menu hebben staan. Dit toont weer eens hoe subtiel alles met alles samenhangt.

Een zeldzaamheid is het vliegend hert, de grootste keversoort in ons land. Deze kan alleen in oude eikenbossen overleven. Ze leggen hun eitjes in oude en afgestorven eikenstammen. Andere keversoorten zijn bijvoorbeeld de eikelboorder. Een snuitkever die tuk op eikels is. Verder leven er op eiken nog enkele snuittorren die het vooral op de bladeren gemunt hebben. Waar veel insecten leven zie je ook veel vogels.

Gaaien zijn anders, die moeten het vooral van de eikels hebben, die ze in het bos verstoppen en vaak niet meer terugvinden. Zo dragen ze bij aan de verjonging van het eikenbos. Eikels zijn ook voedsel voor diverse soorten zoogdieren. Denk aan eekhoorns en everzwijnen.

Bomen bieden met hun stam en takkenstructuur een beschermd leefmilieu voor tal van dieren. Eiken maken daar geen uitzondering op. Op takken en in holten kunnen vogels hun nesten maken. Holten die naar boven toe, zogezegd het plafond, uithollen, zijn geschikte rustplaatsen voor vleermuizen. En vleermuizen helpen ons van lastige insecten af.

De bodem rondom een eik kent een rijk ondergronds leven. De bladeren vergaan en voeden de bodem. Wormen en andere bodemdiertjes profiteren daarvan. Dat op zijn beurt is weer gunstig voor de boom zelf, omdat zo de grond luchtig blijft. Dat is belangrijk voor de wortels. Het zorgt tevens voor een soepele infiltratie van overtollig regenwater. Zo heeft de boom een buffer aan grondwater, wat tevens een belangrijke bron voor ons drinkwater is. Een volwassen eik lust op een warme zomerdag tot wel 300 liter water.

De boom biedt schaduw en verkoeling. In zijn directe omgeving zullen bepaalde planten beter gedijen dan op zonovergoten plekken. Dit betreft soorten die zonder beschutting van de boom niet kunnen groeien of door andere planten overwoekerd worden. Dat zijn dan weer waardplanten voor specifieke insecten, zoals vlinders. Bovendien vermindert die verkoeling ook hittestress bij mensen.

In de natuur hangt alles met alles samen en bomen vervullen daarin een sleutelrol. Er is een boomsoort die "Levensboom" wordt genoemd, maar die naam past eigenlijk bij alle bomen. Een boom is dus meer dan een decoratief element. Mede door de bomen is leven op aarde mogelijk.

Deze blog is een voortzetting van het boek Duurzaam groen en welzijn
Ontvang een notificatie van nieuwe publicaties door rechtsboven je e-mail in te vullen.
Deel dit bericht met je netwerk via onderstaande buttons.